tanrıların dilini konuşan halk... frigler

Alternatif tatil ve gezi yolları arayan, tarihe ve doğal güzelliklere merakı olan, şehirlerin ve popüler gezi güzergahlarının kalabalığından bunalıp, sakin bir coğrafyada gökyüzü ve yeryüzünün ıssız yollarda kesiştiği bir yerde, ruhen ve bedenen dinginliğe ulaşıp geçmişten günümüze gizem dolu bir yolculuk yapmak isteyenler için muhteşem bir seçenek Frig Vadisi.

Gün gelir de bu seçeneği değerlendirecek olursanız; gün doğumu ve gün batımı zamanlarını seçerseniz, bu gizemli, sakin vadide tadına doyumsuz saatler geçirmeniz olası. Çünkü insanın doğayı ve içinde yaşadığı dünyayı iliklerine kadar hissettiği saatlerdir bu zamanlar bana göre. Bu saatlerde sürekli hareket eden, yaşayan, adeta nefes alan bir kainatın parçası olduğunuzu fark edersiniz. Ayla güneşin görev değişikliğine şahit olursunuz adeta. Biri doğmak için acele etmeden yavaş yavaş dünyaya doğru süzülürken, diğeri istemeye istemeye, gözleri arkada kalarak aheste aheste ayrılır görüş alanımızdan. Ne gidenin acelesi vardır, ne de yerine gelenin...


emre gölü
                                                     Emre Gölü Gün Doğumu

Önerim gün doğumunu bir de bu vadide görün. Tecrübeyle sabit... Bunu yaptım... müthiş bir deneyimdi; zira bana çok şey öğretti. Doğa olaylarından ne kadar bihaber yaşadığımızı, doğa her gün mucizeler yaratırken nasıl da duyarsız, kayıtsız kaldığımızı, bu güzellikleri nasıl da rutinin bir parçası sayıp hiç fark edemez hale geldiğimizi hatırlattı. Geçmişin kadim halklarının aslında doğanın her bir hareketini nasıl duyarlılıkla izlediği, her detayın üzerinde ince ince düşündüklerini öğretti. Utandım..Güneşin karanlığı yararak ortaya çıkıverdiğini düşünürdüm, şaşırdım... Ayın güneşin yüzünü göstermesiyle koşar adım dünyayı terk ettiğini sanırdım, afalladım... Ve aslında teknik bilgilerle donattığımız beynimizin ne kadar tekdüze çalışıp her şeyi mekaniğe bağladığını bir kez daha anladım.
memeç kayalıkları
                                                        Memeç Kayalıkları

Arkadaş grubumuzla yaptığımız Frig vadisi gezisinde Afyon'un Döğer kasabasında Emre gölünde karşıladık güneşi. Gökyüzünden süzülerek yükselen güneş ışıklarının sularına karıştığı Emre gölünün üzerinde yükselen su buharlarını izlerken Frig efsaneleri canlandı zihnimde. Panflütün nasıl bulunduğunu anlatan efsaneye can verenler,  kır tanrısı Pan'ın güzel peri Syrinks'i kovaladığını bu gölün dingin sularını izlerken hayal ettiler büyük ihtimal. Kendisinden kurtulmak için gölün içinde bir tutam sazlığa dönüşen Syrinks'i üzüntüyle izleyen Pan, rüzgarın etkisiyle sallanan sazlardan yükselen ahenkli sesin cazibesine dayanamayarak yedi tane saz kesip yan yana dizerek oluşturduğu panflütü bu gölün kenarında yaptı belki de..

emre gölü
                                                          Emre Gölü

Tanrıça Athena'nın Frigya'da kamıştan yaptığı flütü çalarken kendi aksini izlediği göl de, güneşin ışıklarıyla büyülü bir güzelliğe bürünen bu gölün kenarıydı belki.. Flütü çalarken çirkinleşen yüzünü gören Athena'nın fırlatıp attığı flütü suyun kenarında bulup bu güzel sesli müzik aletiyle tanrı Apollon'la yarışa giren Marsiyas, tam da güneşin ilk ışınlarının yansımasını izlediğim bu kıyılarda flütten yükselen ahenkli sese hayran olmuştu belki de kim bilir..

Ülkelerin bulundukları coğrafya üzerinde geçmişte yaşayan değil insan, hayvanların tezeğine bile sahip çıkıp kültürel değerlerine kattıkları bir dünyada, bizim yöneticilerimizin kompleksli yönetimleri ve Anadolu'nun son bin yılını sahiplenip geçmişi yok sayan hatalı tarih politikaları nedeniyle burunlarıyla ittikleri, insanlık tarihinin  temel taşlarından  olabilecek pek çok zenginlik, sahipsiz bir şekilde Frig Vadisinde zamana meydan okuyor.

frig vadisinde gündoğumu
                                               Frig Vadisinde Gün Doğumu

Tarih kitaplarımızda etkisi büyük bir coğrafyaya yayılan ve yüzlerce yıl süren  Frigya uygarlığı üç beş satıra sıkıştırılır. Friglerin ağırlıklı olarak Eskişehir- Kütahya- Afyon üçgeninde yerleşmiş bir halk olduğu ve ana tanrıça Kibele'ye inandıkları dışında pek detaya girilmez. Oysa tarih üzerinde, günümüzde ''Özgürlük benim karakterimdir'' sözünü tam da bu coğrafyanın insanının göğsünü gererek söyleyebileceği öyle bir kıyafete imza atmış ki Frigler, hüküm sürdükleri coğrafya hariç neredeyse dünyanın dört bir yanındaki ülke halklarının başlarından armalarına kadar özgürlüğün simgesi olmuş.

Çoban Marsiyas'la tanrı Apollon arasında yapılan müzik yarışmasında, tanrıdan yana değil haklıdan yana taraf olduğu için, kulakları eşek kulağı gibi uzatılan kral Midas'ın kulaklarını kapatan sivri Frig başlığı, özgürlük ve onur mücadelelerinin simgesi olur dünyada. Roma döneminde özgürlüğüne kavuşan köleler Frig başlığı giyerler. 1789 Fransız ihtilalinde devrimcilerin simgesi, başlarına geçirdikleri Frig Başlıklarıdır (Liberty Cap). 18. yy'da Amerika'da yapılan bağımsızlık savaşının simgesi armalara işlenen Frig Başlıklarıdır. Frig başlığı Küba'dan Uruguay'a pek çok ülkenin armasına işlenir. Ve bir kuşağın idolü, çizgi romandan diziye uyarlanan, sosyalist imgeler içerdiği için gösterimi yasaklanan, Gargamel'e karşı sürekli özgürlük mücadelesi veren Şirinler'in başını süsleyen başlık da tesadüfi seçilmiş bir başlık değil, özgürlük başlığı, yani Frig Başlığı'dır.

frig başlığı
                                                              Frig Başlığı

Tarihçi Herodot Friglerle ilgili bir not düşer. Mısırlıların  dünyada en eski ulusun kendileri olduğunu sandıklarını ve firavun Pisamtik (M.Ö 664-610) zamanında firavunun yaptığı bir deneyle Friglerin kendilerinden de eski olduğunu kabul ettiklerini söyler. Herodot'a göre Pisamtik en eski ulusu bulabilmek için yeni doğmuş iki çocuğu bir çobana emanet eder. Talimata göre çoban çocukları bir ahıra koyacak, hiç bir insan çocuklarla karşılaştırılmayacak sadece çoban hiç konuşmadan belli aralıklarla getirdiği keçilerin sütüyle çocukların karnını doyuracaktır. Çocuklar büyüyüp iki yaşlarına geldiğinde; bir gün ahırın kapısını açan çobana çocuklardan birisi ''bekos'' diye bağırarak bacaklarına sarılır. Ardından diğer çocuk da aynı kelimeyi söyleyince çoban durumu firavuna haber verir. Firavun ''bekos'' kelimesini hangi halkın kullandığını öğrenmek için adamlarını dört bir yana salar. Frigya'ya giden firavunun adamı cevabı bulmuş olarak döner: ''Bekos'' Frigce ''ekmek'' demektir. Bunun üzerine firavun ve Mısırlılar Friglerin kendilerinden daha eski bir ulus olduğunu kabul ederler.

Bu hikayeye Herodot dışında başka kaynaklarda rastlanmasa da Roma döneminde tanrıların (Zeus, Kibele v.s) Frigce konuştuğu inancının hakim olması ve Frigce'nin kutsal dil sayılması Frig halkının ne derece köklü ve saygı duyulan bir halk olduğunun göstergesi olmalı.

yazılıkaya anıtı
                                                        Yazılıkaya Anıtı

Yunan mitolojisini ve batı kültürünü en fazla etkileyen halk olan Friglerin talihsizliği; kültürleri üzerinde onca Frig etkisi taşımalarına rağmen, geçmişte bu coğrafyada Friglerin varlıklarını yok sayan bir halkın, mirasçıları olması olsa gerek.

Oysa ne kadar inkar edilmeye çalışılsa da; sanattan müziğe, geleneklerden yaşam tarzına kadar Friglerin kültürü Anadolu'da yaşamaya devam ediyor. Bunu inkar edip köklerini binlerce kilometre uzaklarda arayanlara Friglerin bizlere bıraktığı bir kaç örnek yeter de artar bile. Gerçek olan şu ki hala kulağımız Frig müziğinin ritmiyle mest oluyor. Evlerimizi süsleyen kilimden keçeye, halıdan örtüye Frig desenleri hala gözlerimizi okşuyor.

ayazini kilisesi
                                                        Ayazini Kilisesi

Frig döneminden kalma, genç bir kızın mezar taşında yazan ''Yazık evlenmeden öldü. Çiçek açılmadan soldu'' yazısı, ya da; genç bir erkeğin mezarında yazan ''Kendi annesine ve babasına bakamadı'' yazısı günümüzde bize yabancı mı? Evliliğe verilen fazlaca önemin, evlenmeyenlere karşı geliştirilen yarım insan muamelesinin, erkek çocuklarının ebeveynlerinin gelecekte bakımlarının sorumlusu olarak görülmesinin, üzerimize nereden yapışıp kaldığı da bu yazıtlarla ortada.

Müziği ibadetten eğlenceye kadar yaşamın her alanına sokan, dinsel törenlerini müzik ve danslarla yapan, flütten tefe, pek çok vurmalı, üflemeli ve telli müzik aletinin mucidi sayılan Friglerin bu geleneğini; Anadolu'da mevlevilikte sema, Bektaşi ile alevilikte semahla sürdürmeleri bunun göstergelerinden biri.
ayazini
                                                          Frig Makamı

Dünyada heavy metalden caz'a pek çok müzik türünde Frig Gamı ile eserler yaratılırken muhayyer kürdi makamıyla günümüze ulaşır Frig Makamı.

Antik çağ tarihçileri Friglerin kıyafetlerini anlatırken; erkeklerin ucu geriye kıvrılan sivri başlıklar taktıklarını, kadınların başını örttüklerini, kıyafetlerini zarif ve süslü fibulalarla (çengelli iğne) tutturduklarını söylerler. Çengelli iğnenin mucidi kabul edilen Friglerin  bu kendine özgü kıyafetleri, Anadolu kadının hiç bir islami ülkeyle uyuşmayan başörtü geleneğinin cevabı belki.

Ana tanrıça Kibele kültünü Artemis adı altında Yunanistan'a taşıyan, Hristiyanlıkta Meryem Ana, İslamiyette Hacer-ül Esved'in Kibele'nin uzantısı olduğu iddiaları hala tartışılan, Anadolu'nun bu kadim halkının;  belki de batıyı en fazla etkilediği M.Ö 12. yy'dan 8.yy'a kadar olan dönemi, batı Anadolu'yu 400 yıllık karanlığa gömen tarihçilere, Frigya'yı tarih kitaplarında dört satıra sığdıran eğitim politikasına inat tüm ihtişamıyla Frig vadisinin her taşına işlemiş varlığını.

çavdarhisar
                                                                   Çavdarhisar

Kültürel zenginliğimizin kaynaklarıyla  ilgili bir iz aranıyorsa, gidip görülmeli Frig Vadisi. Anadolu'da siyasi varlığı M.Ö 696 yıllarında Kimmer saldırılarıyla son bulsa da, kültürel varlığını günümüze kadar taşıyan, 2700 yıl önce nakış işler gibi taşlara işlenen kapı motiflerini günümüzdeki Frig Vadisi içerisinde yerleşen köylerdeki ahşap kapılarda izlemek için bile gidilmeli ki; gelenek nasıl bugünlere ulaşmış, köklerimiz orta asya'dan gelse de, kültürümüz hangi kültürlerle yoğrulmuş yerinde görülsün.

Vadiyi keşfetmek için bir rehberse ihtiyacınız; Göynüş Vadisi içinde yer alan Demirli köyünden Hüseyin Şahin gönüllü olarak yaşadığı toprakların kültür elçiliğini yapıp, arzu edenlere yönünü ve yolunu çizmesine yardımcı  olarak rehberlik yapıyor. Bizlere de bir gününü ayırıp, vadide rehberlik ettiği için canı gönülden teşekkür ediyorum kendisine.




8 yorum:

  1. Sağlıkla,güzelliklerle dolu mutlu bayramlar diliyorum.Sevgiler.... Frig makamını merak ettim cidden

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Türk Sanat Müziğindeki muhayyer kürdi makamının Frig Makamına yakın olduğu görüşü hakim. Mutlu bayramlar...

      Sil
    2. Çok yalın bir o kadar da edebi, ilham verici bir yazı olmuş. Emeğe sAğlık. Etrüsk-Pelasg bağlantısı yazıyı daha da ilginç kilarmiydi?

      Sil
    3. Teşekkür ederim. Etrüsk Anadolu bağlantısına değinmek ilginç olabilirdi belki fakat konuyu örneklendirmek, sonra dağıtınca toparlamak epey zor :)

      Sil
  2. friglerin ermenilerin ataları oldukları söylenir

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. ''söylenir'' sözünün de anlattığı gibi ben böyle bir söylentiyi duymadım. Gerçeklik payı olan yaygın bir söylenti olsa duyardım gibi geliyor :)

      Sil
  3. Ermeniler ve başka bazıları halen tam çözülemeyen dillerin sahiplerini kendi ataları olarak öne sürerler. At yalanı sevsinler inanani olayı. Urartu Med Luvi Frig vs vs. Diller çözüldükce hiç alakaları olmadığı ortaya çıkıyor. Uzun bir süre Urartu olduklarını ifade ettiler Urartuca çözülüp aggluvative ve Hint Avrupa bile olmadığı ortaya çıkınca Friglere döndüler. Tam çözülemeyen Hint Avrupa Frigce olduğu için ancak çözüldükce hiç alakaları olmadığı ortaya çıkıyor.

    YanıtlaSil
  4. Yazı için teşekkür ederim, önemli pek çok şeye değinmişsiniz. Kültürümüz Friglere ait pek çok yemek ve gelenek onlardan bize miras, hatta dünyaya miras kalmış. Fakat bu geçmişe sahip çıkmamış olmamız büyük talihsizlik. Halen antik kentler, yeraltı kentleri ve ören yerleri başıboş halde. Atalarımız olan bu insanların kadim mirası silinmek üzere.

    YanıtlaSil