Tarih öyle ilgi çekici ve şaşırtıcı bir alandır ki geçmişte geziniyorum diye düşünürken sizi bugüne getiriverir. Şöyle yaşandığı yılları ve olayın kahramanlarının isimlerini bir kenara atsanız; bugünün olaylarını okuyormuşsunuz hissi uyandırır kişide. Ekonomi, enflasyon, kararname gibi terimler şu aralar havada uçuşurken yaşadığımız coğrafyanın 1700 yıl öncesine Roma İmparatorluğu dönemine doğru akalım.
Roma İmparatorluğunun geç dönemlerinde önlenemeyen yüksek enflasyon ve sürekli yükselmesinin önüne geçilemeyen fiyatlarla mücadele etmenin çözümü; ekonomiyi düzeltecek kararlar yerine polisiye tedbirlerin uygulandığı kararnameler çıkararak bulunmaya çalışılmış.
Aizanoi Macellumu ve Duvarlarında Dioclatianus Kararnamesi
İlk kararname örneğimiz günümüzde İzmir ili Selçuk ilçesi sınırlarında yer alan, antik çağda İon kentlerinden biri olan Efes'ten. Magnesia (Ortaklar, Aydın) kenti yakınlarında bulunan fakat Efes'e ait olduğu kabul edilen bu yazıtta; Romalıların Asya eyalet valisinin fırıncıların yaptığı bir eylemi durdurmak için çıkardığı bir kararname (Edictum) yer alıyor.
Bu kararname zarar eden fırıncıların ekmek fiyatları için yaptıkları eylemi sonlandırmak ve tekrarında uygulanacak cezaları bildirmek için çıkarılmış. Verilecek ceza için uygun görülen yöntem ise günümüze hiç yabancı değil. Kararnamenin son satırları sanki o döneme ait değil, daha dün yazılıvermiş gibi.
''...anlaşmalara göre...
... bunun bir sonucu olarak, pazar yerindeki fırıncıların küstah ve sorumsuz isyanları yüzünden kimi zaman kamu düzeni bozulmaya yüz tutar. Böyle durumlarda fırıncılar hemen tutuklanmalı ve yargılanmalıdır.
Ama kentin huzuru ve mutluluğu onların ceza almalarından daha önemli olduğu için ben ister istemez onları bir kararname ile yola getirmeye karar verdim.
Bu durumda fırıncılara emrediyorum ki (bundan böyle) dernek toplantıları düzenlemeyecekler ve kanunsuz eylemlere önderlik etmeyeceklerdir.
Tersine halkın huzuru için yapılan düzenlemelere tam olarak uyacaklar ve kentin zorunlu ekmek ihtiyacını hiç aksatmadan karşılayacaklardır.
Bundan böyle eğer herhangi biri bu emre aykırı olarak toplantı düzenlemeye veya bir kargaşa ya da ayaklanma çıkarmaya kalkışır ve yakalanırsa bu adam tutuklanacak ve hakettiği cezayı alacaktır.
Ve eğer biri kente karşı gizli bir komplo hazırlamaya cüret ederse ayrıca o kişinin ayağına ''Bu kişi bir çete üyesidir'' diye bir damga vurulacak ve böyle bir adamı barındıran kişiye de aynı ceza verilecektir'' Prof.Dr Hasan Malay
Gelelim diğer örneğe; antik çağın en ünlü ekonomik kararnamelerinden biri Dioclatianus'un yüksek enflasyonla mücadele için çıkardığı kararnamedir. M.S 284 yılında tahta oturan Dioclatian son elli yılda iç savaşlarla iyice güçsüz düşen; yüksek enflasyon, kötü ekonomi ve kargaşa içinde bir imparatorluk devralır. Kendisine ''Efendi ve Tanrı'' anlamına gelen bir unvan seçer (Dominis et deus yani Dominate). Halkın içine çıkmayan gizemli ve mesafeli bir imparator imajı yaratır. İdari ve askeri reformların yanında M.S 301 yılında çıkardığı kararnameyle ekonomik alanda da tedbirlere başvurur.
Bu kararname ile binden fazla ürünün üst fiyatı ile tüm maaşlar sabitlenir. Üst sınırı aşan tüccarlar ölüm cezasıyla yargılanacaktır. Kararname ekonomiyi düzeltip enflasyonun yükselmesini engellemek bir yana; malların karaborsaya düşmesine ve kıtlıklara neden olur. İmparatorluğun hakim olduğu geniş coğrafya içinde bazı bölgelerde yok hükmünde sayılır. Sonrasında başarısız bir kararname olarak uygulamadan kaldırılır.
Kendi dinamikleriyle yol alan ekonominin polisiye tedbirlerle istenilen çizgiye getirilmesinin mümkün olmadığının bir göstergesi olarak Dioclatianus'un kararnamesi bugün başta Aizanoi (Çavdarhisar) kentinin macellumunda (Borsa binası) olmak üzere, bazı antik kentlerin macellumunu süslemekte.
Gıda maddelerinden tekstile, ulaşımdan ev eşyasına, aklınıza gelebilecek günlük yaşantıda kullanılan her türlü maddenin fiyatının üst limitini belirleyen bu kararnamenin; Roma İmparatorluğunun çöküşünü yavaşlatmak bir yana hızlandırdığını söyler o dönemin bazı tarihçileri.
Kararname Roma'yı rahatlatmakta pek işe yaramasa da günümüz araştırmacılarının çok işine yaradığı kesin. M.S 4. yüzyılda her türlü ürün ve hizmetin değeriyle ilgili paha biçilmez bir bilgi kaynağı bırakmış geleceğe. Bizim kararnamelerin kime ne faydası olacağını da tarih söyleyecek herhalde.
Roma İmparatorluğunun geç dönemlerinde önlenemeyen yüksek enflasyon ve sürekli yükselmesinin önüne geçilemeyen fiyatlarla mücadele etmenin çözümü; ekonomiyi düzeltecek kararlar yerine polisiye tedbirlerin uygulandığı kararnameler çıkararak bulunmaya çalışılmış.
İlk kararname örneğimiz günümüzde İzmir ili Selçuk ilçesi sınırlarında yer alan, antik çağda İon kentlerinden biri olan Efes'ten. Magnesia (Ortaklar, Aydın) kenti yakınlarında bulunan fakat Efes'e ait olduğu kabul edilen bu yazıtta; Romalıların Asya eyalet valisinin fırıncıların yaptığı bir eylemi durdurmak için çıkardığı bir kararname (Edictum) yer alıyor.
Bu kararname zarar eden fırıncıların ekmek fiyatları için yaptıkları eylemi sonlandırmak ve tekrarında uygulanacak cezaları bildirmek için çıkarılmış. Verilecek ceza için uygun görülen yöntem ise günümüze hiç yabancı değil. Kararnamenin son satırları sanki o döneme ait değil, daha dün yazılıvermiş gibi.
''...anlaşmalara göre...
... bunun bir sonucu olarak, pazar yerindeki fırıncıların küstah ve sorumsuz isyanları yüzünden kimi zaman kamu düzeni bozulmaya yüz tutar. Böyle durumlarda fırıncılar hemen tutuklanmalı ve yargılanmalıdır.
Ama kentin huzuru ve mutluluğu onların ceza almalarından daha önemli olduğu için ben ister istemez onları bir kararname ile yola getirmeye karar verdim.
Bu durumda fırıncılara emrediyorum ki (bundan böyle) dernek toplantıları düzenlemeyecekler ve kanunsuz eylemlere önderlik etmeyeceklerdir.
Tersine halkın huzuru için yapılan düzenlemelere tam olarak uyacaklar ve kentin zorunlu ekmek ihtiyacını hiç aksatmadan karşılayacaklardır.
Bundan böyle eğer herhangi biri bu emre aykırı olarak toplantı düzenlemeye veya bir kargaşa ya da ayaklanma çıkarmaya kalkışır ve yakalanırsa bu adam tutuklanacak ve hakettiği cezayı alacaktır.
Ve eğer biri kente karşı gizli bir komplo hazırlamaya cüret ederse ayrıca o kişinin ayağına ''Bu kişi bir çete üyesidir'' diye bir damga vurulacak ve böyle bir adamı barındıran kişiye de aynı ceza verilecektir'' Prof.Dr Hasan Malay
Gelelim diğer örneğe; antik çağın en ünlü ekonomik kararnamelerinden biri Dioclatianus'un yüksek enflasyonla mücadele için çıkardığı kararnamedir. M.S 284 yılında tahta oturan Dioclatian son elli yılda iç savaşlarla iyice güçsüz düşen; yüksek enflasyon, kötü ekonomi ve kargaşa içinde bir imparatorluk devralır. Kendisine ''Efendi ve Tanrı'' anlamına gelen bir unvan seçer (Dominis et deus yani Dominate). Halkın içine çıkmayan gizemli ve mesafeli bir imparator imajı yaratır. İdari ve askeri reformların yanında M.S 301 yılında çıkardığı kararnameyle ekonomik alanda da tedbirlere başvurur.
Bu kararname ile binden fazla ürünün üst fiyatı ile tüm maaşlar sabitlenir. Üst sınırı aşan tüccarlar ölüm cezasıyla yargılanacaktır. Kararname ekonomiyi düzeltip enflasyonun yükselmesini engellemek bir yana; malların karaborsaya düşmesine ve kıtlıklara neden olur. İmparatorluğun hakim olduğu geniş coğrafya içinde bazı bölgelerde yok hükmünde sayılır. Sonrasında başarısız bir kararname olarak uygulamadan kaldırılır.
Kendi dinamikleriyle yol alan ekonominin polisiye tedbirlerle istenilen çizgiye getirilmesinin mümkün olmadığının bir göstergesi olarak Dioclatianus'un kararnamesi bugün başta Aizanoi (Çavdarhisar) kentinin macellumunda (Borsa binası) olmak üzere, bazı antik kentlerin macellumunu süslemekte.
Gıda maddelerinden tekstile, ulaşımdan ev eşyasına, aklınıza gelebilecek günlük yaşantıda kullanılan her türlü maddenin fiyatının üst limitini belirleyen bu kararnamenin; Roma İmparatorluğunun çöküşünü yavaşlatmak bir yana hızlandırdığını söyler o dönemin bazı tarihçileri.
Kararname Roma'yı rahatlatmakta pek işe yaramasa da günümüz araştırmacılarının çok işine yaradığı kesin. M.S 4. yüzyılda her türlü ürün ve hizmetin değeriyle ilgili paha biçilmez bir bilgi kaynağı bırakmış geleceğe. Bizim kararnamelerin kime ne faydası olacağını da tarih söyleyecek herhalde.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder